This repository has been archived by the owner on Aug 30, 2022. It is now read-only.
-
Notifications
You must be signed in to change notification settings - Fork 1
/
Copy pathcours4.tex
222 lines (175 loc) · 7.9 KB
/
cours4.tex
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
\documentclass{article}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[T1]{fontenc}
\usepackage[french]{babel}
\usepackage{minted}
\usepackage{graphicx}
\usepackage{amssymb}
\usepackage{amsmath}
\usepackage{pgfplots}
\usepackage{geometry}
\usepackage{textcomp}
\usepackage{dsfont}
\newcommand{\textapprox}{\raisebox{0.5ex}{\texttildelow}}
% added for comments and todo
\usepackage[colorinlistoftodos]{todonotes}
\geometry{total={210mm,297mm},
left=25mm,right=25mm,
top=25mm,bottom=25mm}
\title{%
Probabilités \\
\large Lois jointes et gamma}
\date{23 mai 2018}
\begin{document}
\maketitle
\section{Rappel}
Si $X$ suit la loi à densité $f_X$, alors :
$$ \forall A \in \mathbb{R}, \mathbb{P}(X \in A) = \int_A f_X (x) dx $$
\section{Lois jointes}
Il s'agit des lois des \textbf{vecteurs aléatoires}.
\paragraph{Exemple :} Si $X$ et $Y$ sont des variables aléatoires, alors
$(X, Y)$ est un vecteur aléatoire dont la loi s'appelle la loi jointe de $X$ et
de $Y$.
\subsection{Fonction de répartition des vecteurs aléatoires}
Soit $(X,Y)$ un vecteur aléatoire à valeur dans $\mathbb{R}^2$, sa fonction de
répartition est donnée par :
\begin{align*}
\forall (X, Y) \in \mathbb{R}^2, F_{(X,Y)}(x,y) &= \mathbb{P}(\{X \leq x\} \cap \{Y \leq y\}) \\
&= \mathbb{P}(X \leq x, Y \leq y)
\end{align*}
\begin{align*}
F_{(X,y)} &: \mathbb{R}^2 \to [0,1] \\
\end{align*}
\subsubsection{Limites}
\begin{align*}
\lim_{y \to +\infty}F_{(X,Y)}(x,y) &= \mathbb{P}(X \leq x) = F_X(x) \\
\lim_{x \to +\infty}F_{(X,Y)}(x,y) &= \mathbb{P}(Y \leq y) = F_Y(y) \\
\lim_{x \to +\infty} \lim_{y \to +\infty}F_{(X,Y)}(x,y) &= 1 \\
\end{align*}
\subsubsection{Deux principaux cas}
\begin{itemize}
\item Cas discret : $$F_{(X,Y)}(x,y) = \sum_{k \leq x}\sum_{l \leq y} \mathbb{P}(X = k, Y = l) $$
\item Cas continu : $$F_{(X,Y)}(x,y) = \int_{- \infty}^x \Bigg( \int_{- \infty}^y f_{(X,Y)}(s,t)dt \Bigg) ds $$
\end{itemize}
\subsection{Fonction de densité}
La fonction
\begin{align*}
f_{(X,Y)} &: \mathbb{R}^2 \to \mathbb{R}^+
\end{align*}
est telle que $$ \int \int_{\mathbb{R}^2} f_{(X,Y)}(x,y)dxdy = 1 $$
est appelée \textbf{densité jointe}.
\subsubsection{Densités marginales}
Si $(X,Y)$ est à densité $$ f_{(X,Y)}(s,t) $$ alors :
\begin{align*}
f_X(x) &= \int_{- \infty}^{+ \infty} f_{(X,Y)}(x,t)dt \\
f_Y(y) &= \int_{- \infty}^{+ \infty} f_{(X,Y)}(s,y)ds
\end{align*}
Ces densités sont appelées \textbf{densités marginales}.
\subsection{Propriétés générales}
Si $(X,Y)$ est un vecteur aléatoire à densité $f_{(X,Y)}$, alors :
\begin{itemize}
\item $\mathbb{P}\big( (X,Y) \in \textit{Dom} \big) = \int \int_{\textit{Dom}} f_{(X,Y)}(s,t) dtds $
\item Si $X$ et $Y$ sont indépendantes, alors $f_{(X,Y)}(x,y) = f_X(x) f_Y(y)$
\item Lois conditionnelles $f_{(X \textbackslash Y = y)}(x) := \frac{f_{(X,Y)}(x,y)}{f_Y(y)}$
\end{itemize}
\section{Lois gamma}
$\Gamma(n,\lambda), n \in \mathbb{N}^*, \lambda > 0$
\subsection{Densité}
$ f_X(x) = \frac{\lambda^n}{(n-1)} x^{n-1}e^{- \lambda x} \mathds{1}_{\mathbb{R}^{+*}}$
\paragraph{Exemple} $ \Gamma(1, \lambda) f_X(x) = \lambda e^{- \lambda x} \mathds{1}_{\mathbb{R}^{+*}} $
\subsection{Fonction génératrice des moments}
\paragraph{Rappel } On a déjà montré que si $X \textapprox \textit{Exp}(\lambda)$, alors
$ M_X(t) = \mathbb{E}(e^{tx}) = \frac{\lambda}{\lambda - t} $, $ t \leq \lambda $
\paragraph{Exemple}
Soit $Y \textapprox \Gamma (n, \lambda)$
\begin{align*}
M_Y(t) &= \mathbb{E}(e^{tY}) \\
&= \int_0^{+ \infty} e^{ty} \frac{\lambda^n}{(n-1)!} y^{n-1} e^{- \lambda y} dy \\
&= \Big( \frac{\lambda}{\lambda - t} \Big)^n \int_0^{+ \infty} \frac{(\lambda - t)^n}{(n-t)!} y^{n-1} e^{-(\lambda -t)y}dy \\
&= \Big( \frac{\lambda}{\lambda - t} \Big)^n
\end{align*}
\paragraph{Proposition}
Soient $X_1, X_2, ..., X_n$ des variables aléatoires indépendantes de loi $\textit{Exp}(\lambda)$, $\lambda > 0$, alors la variable aléatoires $Y = \sum_{i = 1}^n X_i \textapprox \Gamma(n, \lambda)$.
\paragraph{Remarque}
\begin{itemize}
\item Si $X \textapprox \textit{Unif}(0,1)$, alors $- \frac{1}{\lambda} \textit{ln}(U) \textapprox \textit{Exp}(\lambda)$
\item Si $U_1,...,U_n$ sont des variables aléatoires indépendantes de loi $\textit{Unif}(0,1)$, alors $$ - \frac{1}{\lambda} \sum_{i=1}^n \textit{ln}(U_i) = - \frac{1}{\lambda} \Big( \prod_{i=1}^n U_i \Big) \textapprox \Gamma(n, \lambda) $$
\end{itemize}
\subsection{Espérance et variance}
$$ \mathbb{E}(X) = \frac{n}{\lambda} $$
$$ \textit{Var}(X) = \frac{n}{\lambda^2} $$
$$ M_X(t) = \Big( \frac{\lambda}{\lambda - t} \Big)^n $$
Car les différentes exponentielles sont indépendantes !
\section{Loi de Poisson}
$P(\lambda)$, $\lambda > 0$
On a vu que si $X \textapprox P(\lambda)$, sa fonction génératrice des probabilités s'écrit, pour $s < 1$ :
$$ G_X(s) = e^{- \lambda (1 - s)} $$
\paragraph{Exemple}
Soit $X \textapprox P(\lambda)$, $Y \textapprox P(\mu)$, avec $\lambda > 0$ et $\mu > 0$
Supposons $X$ indépendant de $Y$, quelle est la loi de $X + Y$ ?
\begin{align*}
G_{X=Y}(s) &= G_X(s) \times G_Y(s) \\
&= e^{-\lambda (1-s)} \times e^{-\mu (1-s)} \\
&= e^{-( \lambda + \mu)(1-s)}
\end{align*}
Il s'agit d'une fonction génératrice d'une $P(\lambda + \mu)$.
\paragraph{Propriété } Soient $X_1,...,X_n$ des variables aléatoires indépendantes
de loi de Poisson de paramètres respectifs $\lambda_1,...,\lambda_n$.
Alors la variable aléatoire $$ Y = \sum_{i=1}^n X_i \textapprox P\Big( \sum_{i=1}^n \lambda_i \Big) $$
\subsection{Algorithme de simulation d'une loi $P(\lambda)$}
\begin{minted}{haskell}
C = 0
U = RANDOM
TANT QUE U > exp(- lambda) FAIRE
C = C + 1
U = U * RANDOM
N = C
\end{minted}
\paragraph{Dis moi Jamy, pourquoi ça marche cet algorithme ?}
\begin{align*}
\mathbb{P}(N = 0) &= \mathbb{P}(U \leq e^{- \lambda}) \\
&= e^{- \lambda}
\end{align*}
Pour $k \geq 1$ :
\begin{align*}
\mathbb{P}(N=k) &= \mathbb{P}\bigg(\prod_{i=0}^k U_i \leq e^{- \lambda} < \prod_{i=0}^{k-1}U_i\bigg) \\
&= \mathbb{P}\Big[ \textit{ln}\big(\prod_{i=0}^k U_i \big) \leq - \lambda < \textit{ln}\big(\prod_{i=0}^{k-1}U_i \big) \Big] \\
&= \mathbb{P}\Big[ -\textit{ln}\big(\prod_{i=0}^k U_i \big) \geq \lambda > -\textit{ln}\big(\prod_{i=0}^{k-1}U_i \big) \Big] \\
&= \mathbb{P}\Big[ -\frac{1}{\lambda}\textit{ln}\big(\prod_{i=0}^k U_i \big) \geq 1 > -\frac{1}{\lambda}\textit{ln}\big(\prod_{i=0}^{k-1}U_i \big) \Big] \\
T_{n+1} &= -\frac{1}{\lambda}\textit{ln}\big(\prod_{i=0}^{k-1}U_i \big) \textapprox \Gamma (n+1, \lambda) \\
T_{k+1} &= T_k - \frac{1}{\lambda} \textit{ln}(U_k) \\
&= T_k + X_{k+1} & \text{où } X_{k+1} = - \frac{1}{\lambda} \textit{ln}(U_{k+1})
\end{align*}
\begin{itemize}
\item $T_{k} \textapprox P(k, \lambda)$
\item $X_{k+1} \textapprox \textit{Exp}(\lambda)$
\item $T_{k} et X_{k+1}$ sont indépendantes
\end{itemize}
\begin{align*}
f_{(X_{k+1}, T_k)}(x,y) &= f_{X_{k+1}}(x)f_{T_k}(y) \\
&= \lambda e^{- \lambda x} \frac{\lambda}{(k-1)!}y^{k-1}e^{- \lambda y} \mathds{1}_{x > 0, y > 0}
\end{align*}
\begin{align*}
\mathbb{P}(N=k) &= \mathbb{P}(T_k + X_{k+1} \geq 1 > T_k) \\
&= \mathbb{P}\big( (X_{k+1}, T_k) \in \Delta \big) \\
&= \int \int_{\Delta}f_{X_{k+1},T_k}(x,y)dxdy \\
\Delta &= \big\{ (x,y) \in \mathbb{R}^{+*} \times \mathbb{R}^{+*}: x+y \geq 1 > y \big\}
\end{align*}
\begin{tikzpicture}
\begin{axis}[
axis lines = left
]
\addplot[color=red]{1-x};
\addplot[color=blue]{1};
\addplot[color=black]{0};
\end{axis}
\end{tikzpicture}
$\Delta$ est entre bleu, noir et à droite de rouge.
\begin{align*}
\mathbb{P}(N=k) &= \int_0^1 \frac{\lambda^k}{(k-1)!} y^{k-1} e^{- \lambda y} \Big( \int_{1-y}^{+ \infty} \lambda e^{- \lambda x} dx \Big) dy \\
&= \int_0^1 \frac{\lambda^k}{(k-1)!} y^{k-1} e^{- \lambda y} \Big[ -e^{-\lambda x} \Big]_ {1-y}^{+ \infty} dy \\
&= \frac{\lambda ^k}{(k-1)!} \int_0^1 y^{k-1} e^{- \lambda y} e^{- \lambda (1-y)} dy \\
&= \frac{\lambda^k}{(k-1)!} e^{- \lambda} \int_0^1 y^{k-1} dy \\
&= \frac{\lambda^k}{k!} e^{- \lambda}
\end{align*}
\end{document}